Wat is armoede?

Wanneer is iemand arm? Dat verschilt natuurlijk per land. Volgens de definitie hangt dat af van wat in de eigen samenleving als minimaal noodzakelijk geldt. Daarom is armoede in Nederland niet te vergelijken met armoede is landen waar bijvoorbeeld droogte of hongersnood heerst. In Nederland houden we het volgende aan: Mensen zijn arm wanneer ze gedurende langere tijd niet de middelen hebben voor de goederen en voorzieningen die in hun samenleving als minimaal noodzakelijk gelden. Dit is de definitie van armoede die het SCP hanteert. Dan kan je denken aan primaire levensbehoeften zoals schoon water, eten, kleding, huisvesting en gezondheidszorg. Maar ook secundaire levensbehoeften zoals het maken van reizen en het deelnemen aan onderwijs, sport en andere sociale activiteiten. Vaak wordt er ook gekeken naar inkomen om armoede te bepalen. Meer informatie hierover vind je op de website van het Sociaal Cultureel Planbureau.

Hoe herken je armoede?

Armoede is soms heel duidelijk. Er zijn jongeren die zonder eten naar school komen en waarvan meteen te zien is dat er geen geld is voor kleding of schoenen. Maar vaak is armoede helemaal niet meteen te zien. Er zijn ook jongeren met het nieuwste model iPhone, maar die toch in armoede leven. Oftewel, het geld dat binnen komt wordt meteen uitgegeven aan zaken die niet strikt noodzakelijk zijn.

Hieronder staat een rijtje met signalen die kunnen wijzen op armoede. Vaak geeft je onderbuik gevoel al aan dat er iets niet pluis is. Vertrouw daarop.

• Niet altijd eten bij zich hebben
• Vaak te laat komen
• Niet deelnemen aan (betaalde) activiteiten
• Vaak dezelfde of te kleine kleren aan of niet passend bij het seizoen
• Weinig tot geen verhalen over activiteiten buiten huis
• Isolement van sociale/culturele/sport activiteiten
• Ouders vinden het soms moeilijk om aan te sluiten bij ouderavonden etc.
• Regelzaken zijn vaak niet op orde
• Onzeker voelen, weinig vrienden
• Het niet betalen van ouderbijdragen
• Woont niet thuis
• Leer- en ontwikkelachterstand
• Op veel verschillende scholen gezeten
• Geen of weinig schoolspullen

Als coach kun je een belangrijke rol spelen, vooral door te signaleren. Geldzorgen kunnen overal voorkomen, ook bij studenten bij wie je dit niet verwacht. Studenten schamen zich vaak voor hun situatie en zullen er niet snel over beginnen. Ook weten zij vaak de weg niet naar ondersteuning, of ontbreekt het vertrouwen in professionals. Via de knop hieronder kom je bij een speciale handreiking voor coaches om je te helpen te signaleren.

Waar kan armoede toe leiden?

Armoede kan zowel fysieke als mentale klachten veroorzaken (en deze klachten kunnen weer signalen zijn van armoede):

• Stress
• Sociaal isolement
• Piekeren
• Fysieke klachten (hoofdpijn, buikpijn) door de stress en piekeren
• Laag zelfbeeld
• Spanningen thuis en huiselijk geweld
• Door ongezond eten (gezonde voeding is duurder) slechtere gezondheid
• Verlies van ambitie en motivatie bij gebrek aan vooruitzichten

Hoe help je? Door het gesprek aan te gaan!

Armoede gaat vaak samen met een gevoel van schaamte. Daardoor praten mensen maar weinig als ze zorgen hebben over geld. Terwijl dat juist is wat helpt!

Een aantal tips om dit te doorbreken en toch het gesprek aan te gaan met een student (of ouders):

Normaliseer:
Het is voor veel mensen tegenwoordig lastig om rond te komen van een uitkering. Hoe gaat dat bij jou?
Ik spreek nogal wat mensen die een enorme inkomensval hebben gehad en soms ook betaalachterstanden en schulden hebben gekregen. Hoe zit dat bij jou?

Erken weerstand op voorhand:
Het is misschien een brutale / vreemde vraag, maar hoe gaat het financieel?
Het is misschien lastig voor je om daar met anderen over te praten, maar lukt het om rond te komen?

Benadruk autonomie:
Je hoeft hier natuurlijk helemaal geen antwoord op te geven, maar hoe gaat het financieel?

Leg het kader buiten jezelf:
Een onderwerp dat ik volgens dit formulier ook even met je moet aansnijden zijn financiën. Hoe gaat het financieel?
We hebben momenteel een actie om mensen met financiële problemen en schulden te ondersteunen. Ik weet niet of het iets voor jou is. Maar wat zou je daarvan vinden?

Benadruk vertrouwelijkheid:
Wat je mij vertelt, blijft natuurlijk tussen ons. Hoe lukt het om rond te komen?

Doorvragen op hints:
We hebben enorm moeten inleveren… (hint student) –> ‘Wat betekent dat concreet voor je? (professional)
Die vaste lasten lopen maar door…. (hint student) –> ‘Hoe ga je daarmee om?’ (professional).

Waar kan een student met geldzorgen terecht?

Onze school investeert in het ondersteunen van studenten met geldzorgen, hiervoor kunnen studenten (via de coach en ondersteuningsspecialist) terecht bij bijvoorbeeld het Financieel Spreekuur, Spreekuren DUO, Stichting Leergeld, het MBO-studentenfonds en de Plusvoorziening.
Daarnaast zijn er verschillende landelijke organisaties, zoals:

Voedselbank in de buurt — voedselbankennederland.nl/ik-zoek-hulp/voedselbank-in-de-buurt/

Kledingbank in de buurt — sites.google.com/site/kledingbank/kledingbanken-per-provincie

Nibud —  https://www.wijzeringeldzaken.nl/leren-omgaan-met-geld/jongeren-en-geld/ — Informatie, handige tips en hulp om je geld en administratie op orde te brengen/houden. Ook bij schulden.

Meer lezen?

• De volledige publicatie van de armoedekrant is hier online te vinden.
• Lusse, M. & Schenk, L. (2023). Omgaan met geldzorgen van mbo-studenten. Handreiking voor professionals in het mbo. Hogeschool Rotterdam.
• Tips voor hulpverleners om praten over geld op gang te brengen https://zorgprofessionals.utrecht.nl/rondkomen-en-schuldenvrij/zorgen-over-geld-praten-helpt/
• Alliantie Kinderarmoede
  https://alliantiekinderarmoede.nl/
• Webcast: vaccin tegen kinderarmoede | Alliantie Kinderarmoede
  https://alliantiekinderarmoede.nl/nieuws/webcast-vaccin-tegen-kinderarmoede/